ارکان تربیت ایمانی

رکن چهارم:

ایمان به پیامبران

ایمان به پیامبران دربردارنده ایمان به صدق و راستی‌ آنان و صدق خبرهایی است که داده‌اند، و تصدیق نام آنهایی است که از طریق وحی به ما رسیده است و اینکه الله آنان را بخاطر تمایز اخلاقی و عقلی‌شان از میان اقوام‌شان برگزیده تا که رسالت او را به مردم ابلاغ نمایند، خداوند می‌فرماید: وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ (ابراهیم: 4) {ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم تا (حقایق را) برای آنها آشکار سازد}، زیرا اگر فرستاده خدا، فرشته‌ای بود مردم چیزی از او نمی‌فهمیدند. ما می‌بایست که میان هیچ یک از پیامبران فرقی نگذاریم یعنی این‌طور نباشیم که به برخی ایمان بیاوریم و به برخی هم کافر شویم بلکه باید به همگی آنان ایمان داشته باشیم زیرا همه‌ی فرستادگان در رسالت خود، صادق و راستگو بوده‌اند همچنین در نصیحت و خیرخواهی برای مردم خود نیک‌منش بوده‌اند چرا که آنان در آنچه از جانب خدا ابلاغ می‌کرده‌اند معصوم بوده‌اند، البته می‌بایست که ما فقط به شریعت آخرین و خاتم پیامبران یعنی محمّد عمل کنیم. از مفاهیم تربیتی‌ای که زیبنده است بذر آن را در مورد ایمان به پیامبران در زمین دلها افشاند عبارتست از:

1. بیان اینکه الله متعال در هر امتی، رسولی از آنان را فرستاده است که مردم را به عبادت فقط وی و کفر به عبادت غیر از او دعوت می‌کرده است و اینکه همگی آن پیامبران، راستگو، تصدیق شده، نیک‌منش، هدایت‌گر، پرهیزکار و امانت‌دار بوده‌اند.
2. اینکه دعوت آنان از اولین پیامبر تا آخرین‌شان در اصل و اساس عبادت مثل هم بوده است و آن اصل هم توحید است که الله متعال در تمام عبادات اعتقادی، قولی و عملی، یگانه می‌گردد و به عبادت غیر او کفر ورزیده می‌شود.
3. بیان حکمت‌های ربانی از فرستاده شدن پیامبران به سوی مردم، از جمله: عبادت و توحید خداوند، هدایت و ارشاد مردم به راه راست، آموزش امور دینی و دنیایی به مردم، بیرون بردن آنان از تاریکی‌ها به سوی نور، رهبری امت و اجرای شرع خداوند در بین مردم و اقتدا به پیامبران و حرکت بر اساس منهج و برنامه آنان.
4. علم به رحمت، عنایت و توجه‌ورزی الله به بندگانش، چنان‌که پیامبران را فرستاده است تا مردمان را به راه خداوند هدایت کنند، یادآوری شکرگذاری از خدا بخاطر این نعمت بزرگ، محبت و دوست داشتن پیامبران، چرا که آنان اقدام به ابلاغ رسالت خداوند و نصیحت بندگانش نموده‌اند زیرا مردم دارای هر اندازه از فهم، عقل و هوش باشند عقل‌های آنان نمی‌تواند نظام کلی و فراگیری را بوجود بیاورد که همه‌ی امت را به‌عنوان امتی منسجم و دارای حق و حقوق برابر اصلاح می‌گرداند و صلاحیت همه را داشته باشد زیرا پیامبران به مردم چیزهایی را یاد می‌دهند که برایشان سودمند است و آنان را از چیزهایی نهی می‌کنند که برایشان زیان‌بار است.
5. کاشتن نهال دوست داشتن رسول‌خدا؛ تا که کودکان بتوانند از او اطاعت کنند، دنباله‌رو او گردند و به بزرگداشت او بپردازند و اینکه دوست داشتن او را بر دوست داشتن هیچ مخلوق دیگری مقدم ندارند و کسانی که رسول‌خدا را دوست دارند دوست داشته باشند و با کسانی که با او دشمنی می‌کنند دشمنی داشته باشند، همچنین تکریم و احترام او به هنگام نام برده شدن وی و صلوات فرستادن بر وی و شناخت و بیان شمایل و فضایل وی، زیرا بسیار مهربان و دلسوز بوده است، همچنین احترام گذاشتن به پیامبر نزد قبر وی و در مسجد نبوی با پایین آوری صدا از سوی کسی که خداوند او را با زیارت مسجدش تکریم نموده است.
6. بیان داستان‌های صحابه درباره برخورد آنان با پیامبر و بزرگداشت وی و غیرت داشتن نسبت به او، بویژه داستان‌های صحابه‌ی کم سن و سال همچون داستان انس در اقتدای شدید او به پیامبر تأثیر زیادی دارد. چنانکه خیاطی، رسول‌خدا را به غذایی که تدارک دیده بود دعوت کرد، انس گوید: «من نيز همراه رسول‌الله براي صرف غذا رفتم، مرد خياط، نان و خورشي را كه از كدو و گوشت خشك تهيه شده بود به محضر رسول‌الله آورد، پیامبر را ديدم كه در گوشه‌هاي ظرف غذا در صدد يافتن كدو بود و از آن تناول مي‌فرمود. انس گويد: از آن پس، من نيز همواره كدو را مي‌پسندم، و ثمامه از انس روایت کرده که کدوها را در جلوی دست پیامبر قرار دادم»، مربی بر بیان این امر حریص می‌باشد که اصحاب پیامبر چگونه او را دوست می‌داشتند و خود را برای وی فدا می‌کردند، چنانکه داستان در این مورد، بسیار است.
7. آموزش روایاتي به کودک كه بيانگر این محبت است، از جمله حدیث انس که گوید: مردي از نبي اكرم در مورد قيامت پرسيد و گفت: قيامت كي بر پا مي‌شود؟ رسول‌خدا فرمود: «براي آن، چه تدارك ديده‌اي؟» گفت: چيزي آماده نكرده‌ام جز اينكه خدا و رسولش را دوست دارم. پیامبر فرمود: «تو روز قيامت با كسي همراه خواهي بود كه او را دوست می‌داري»، انس گويد: هيچ چيزي ما را به اندازه‌ی اين سخن پیامبر خوشحال نكرد كه فرمود: «تو با كسي همراه خواهي بود كه او را دوست می‌داري». انس ادامه داد: من پیامبر، ابوبكر و عمر را دوست دارم و بخاطر همين دوستي، اميدوارم كه روز قيامت همراه آنان باشم گرچه اعمالم مانند اعمال آنها نيست.
8. کمک به کودک در تولید نوآوری در خصوص دوست داشتن پیامبر همانند نوشتن شعر، داستان، خطبه، مقالات، تشویق و اجرای مسابقات و رقابت‌های مختلف در موضوع دوست داشتن پیامبر.

چگونه دوست داشتن پیامبر را به کودک یاد دهیم؟

1. می‌باید برای کودک تأکید کنیم که الله پیامبرش را دوست می‌دارد و او را برگزیده و بر تمام بشریت برتری داده است، و اینکه محبت و دوست داشتن او بر ما واجب است. و نیز به او بیاموزیم که دوست داشتن پیامبر از نشانه‌های دوست داشتن خداوند است بنابراین هر کس پیامبر را دوست بدارد صادقانه، خداوند را دوست دارد.
2. خاطرنشان ساختن این امر که پیامبر با هدایت و تبلیغ این دین، برای تمام جهانیان رحمت بوده است و بواسطه‌ی شفاعت در روز قیامت برای مؤمنان رحمت خواهد بود.
3. خواندن بخش‌هایی از سیره نبوی برای کودک، چون بدین‌گونه کودک می‌داند پیامبر الگو و اسوه‌ی والا برای تمام بشریت خواهد بود، همچنین معجزات پیامبر و اخلاق بزرگ، یاری‌اش به مظلومان، مهربانی‌اش بر فقیران، توصیه به توجه‌ورزی به یتیمان و رحم و دلسوزی‌اش برای ضعیفان برای کودک بیان شود، و می‌بایست زبان ما نزدیک به سطح رشد کودک باشد و به اموری بسنده کنیم که متناسب با سطح عقلی او باشد تا به خوبی آن را فهم کند، و نیز تلاش کنیم از وسایل متنوع برای ارائه‌ی این معلومات بهره بگیریم که پاسخگوی نیازمندی‌ها و خواسته‌های سن رشد و متناسب با مرحله سنی کودک است البته باید تفاوت‌های فردی و شرایط محیطی کودک را نیز مدنظر قرار داد.
4. اینکه کودک از پدر و مادر و محیط خود، شاهد بزرگداشت پیامبر و بزرگداشت سنت و سخنان او باشد، مثلاً ببیند که آنها بر اقتدا و پیروی از پیامبر و مداومت بر صلوات دادن بر او اصرار دارند چرا که رفتار عملی پدر و مادر و شیوه‌ی برخورد آنان از بزرگترین عوامل تأثیرگذار در تربیت است زیرا هنگامی‌که پدر – مثلاً – سنت‌ها و نوافل را انجام می‌دهد و به فرزندانش می‌گوید: رسول‌خدا چنین می‌کرده است این تربیت بوسلیه الگو، بزرگترین تأثیر را در پرورش صحیح و تربیت عقیدتی سالم دارد. رسول‌خدا، الگو و اسوه‌ی والایی است که می‌باید مربیان به وی اقتدا کنند و بر هدایت او گام بردارند و سنت او را بصورتی عملی و واقعی با فرزندان خود انجام دهند.
5. حفظ کردن برخی احادیث صحیح به کودک که بیانگر کمال اسلام، نیکی‌های آن، شمایل پیامبر و فضایل صحابه است چرا که احادیث دارای تأثیر زیادی در ایمان، رفتار و خودسازی هستند، همچنین می‌توان مسابقاتی تربیت داد به این‌گونه که احادیث کوتاه با معانی روشن و دربردارنده برخی از اخلاق مهم در این مرحله را ارائه کرد البته باید از اسلوب‌های تشویق، هدیه دادن و پاداش نقدی استفاده نمود.

رکن ششم:

ایمان به قضا و قدر

ایمان به قدر دربردارنده‌ی ایمان به کمال علم الله، کتابت، قدرت، خلق و مشیئت او است، کودک نمی‌تواند قضا و قدر را در سال‌های اول کودکی‌اش فهم کند و برخی معتقدند که کودک توان درک مفاهیم قضا و قدر را تنها پس از تقریباً سن 9 سالگی دارد اما معانی و مفاهیمی تربیتی هستند که می‌بایست بذر آن را در نفس کودک نسبت به قضا و قدر نشاند و عبارتند از:

1. اصل در این مسئله، حدیث وارد شده از عبدالله بن عباس است که گفته: «پسرجان! چند کلمه را به تو مي‌آموزم: خدا را به ياد داشته باش تا او نيز حافظ و نگهدار تو باشد؛ مراقب اوامر خداوند باش تا در مقابل خود او را بيابي، هرگاه چيزي مي‌خواهي از خدا بخواه و هرگاه ياري مي‌جويي از خدا بجوي و بدان که اگر همه‌ي مردم جمع شوند که نفعي به تو برسانند نمي‌توانند مگر آنچه که خدا براي تو مقدّر کرده است و اگر همه‌ي مردم جمع شوند که ضرري به تو برسانند نمي‌توانند، مگر آنچه که خدا براي تو مقدّر کرده است (چرا که) قلمها از نوشتن باز ايستاده‌اند و نامه‌ها خشک شده‌اند». و در روایتی نیز آمده است که: «خداوند را به ياد داشته باش تا او را در برابر خود بيابي، در هنگام آسايش و آسودگي، خدا را به ياد داشته باش تا در موقع سختي و دشواري، حافظ و نگهدار تو باشد و بدان که آنچه براي تو مقدار نشده است مطمئناً به تو نمي‌رسد و آنچه که براي تو مقدر شده است ممکن نيست که از تو بگذرد و حتماً به تو مي‌رسد. همانا فتح و پيروزي، با صبر و نیز موفقيت با زحمت و مشقت همراه است و با هر سختي و دشواري، آسایش و آسودگي است». این حدیث نبوی، مرجعی تربیتی بشمار می‌رود که شامل ارشاداتی نیکو از سوی پیامبر بزرگوار به امتش است مبنی بر اینکه فرزندان را بر عقیده سالم و صحیح پرورش دهند.
2. اصل اینست که از پرداختن به مسئله‌ی قضا و قدر با کودک در این مرحله سنی خودداری کرد اما چیزی که می‌توان در این موضوع به کودک رساند: توضیح گستردگی علم الله متعال و قدرت، احاطه، آفرینش و مشیت او همراه با اثبات آزادی انسان و مسئولیت کامل او نسبت به افعال اختیاری‌اش و مستحق بودن پاداش یا مجازات بخاطر افعالش است که باید به صورت کلی برای کودک بیان داشت اما اگر این مسئله، عقل کودک را مشغول ساخت و بر آن چیره گردید مربی باید در حد توان آن را به صورتی ساده برایش توضیح دهد که عقل او آنرا درک کند.
3. تربیت دادن کودک بر اینکه از الله متعال درخواست کند و از کسی غیر از او درخواستی نکند و فقط از الله یاری بخواهد چرا که دعا، او را متوجه الله می‌نماید و پی می‌برد که توکل، اعتماد و تکیه کردن فقط بر الله است و نیز صبر بر قضا و قدر او را درک می‌کند.
4. اینکه کودک بداند الله متعال بجز خیر برای او چیزی نمی‌خواهد بلکه امور دنیا بر حسب تقدیرات الله می‌باشد نفس او ناراحت و اندوهگین نمی‌شود و با نفس راضی به قضا و قدر الله با مصیبت‌ها مواجه می‌شود زیرا یقین می‌یابد که: قُلْ لَنْ يُصِيبَنَا إِلاَّ مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا (توبه: 51) {بگو: هیچ حادثه‌ای برای ما رخ نمی‌دهد مگر آنچه خداوند برای ما نوشته و مقرّر داشته است}.
5. اینکه بداند همه امور به دست الله متعال است و او هر چه بخواهد و برگزیند انجام می‌دهد چرا که تصرف مطلق در ملک خود دارد، این امر به افزایش ارتباط برقرار کردن کودک با خالقش و توجه نمودن به او می‌انجامد در نتیجه، خواسته‌ها و دعا و امیدش تنها به خداوند تعلق می‌گیرد و بس.
6. ایمان به این رکن، سبب تعادل و اطمینان قلبی درون نفس کودک می‌شود، هنگامی که مؤمن احساس می‌کند هر خیر و شری که برای او پیش می‌آید برایش خیر است و اینکه شر مطلق وجود ندارد این امر، احساس اطمینان و ثبات درونی به او می‌دهد و سبب می‌شود با پذیرش کامل قضا و قدر خداوند با مشکلات، رنج‌ها و اندوه‌ها رویاروی شود سپس کار و بار خود را به الله تسلیم می‌کند و با قلب مطمئن و خاطر آسوده به زندگی می‌پردازد، لذا هر کس به قدر الله ایمان بیاورد ناراحتی به خود راه نمی‌دهد و به هنگام مصیبت‌ها و روی دادن محنت‌ها خشمگین نمی‌شود بلکه تسلیم قدر الله می‌گردد و نزد او پاداش آن را می‌خواهد و در اولین دقایق مصیبت، گفته‌ی الله را یادآور می‌شود که می‌فرماید: بَشِّرِ الصَّابِرِينَ‌ * الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولئِکَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ‌ (بقره: 155-157) {و بشارت ده به استقامت‌کنندگان! آنها که هرگاه مصیبتی به ایشان می‌رسد می‌گویند: ما از آنِ خداییم و به سوی او باز می‌گردیم! اینها، همانان هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هستند هدایت‌یافتگان!}.
7. می‌توان به بیان داستان افرادی پرداخت که قضا و قدر خداوند عرصه‌ی زندگی را بر آنان تنگ نموده بود سپس برایشان روشن شد که آن تقدیر خداوند برایشان خیر بوده است چنانکه حال و وضع‌شان و کار و بارشان به سوی بهتر شدن تغییر پیدا کرد.
8. ایمان به قضا و قدر بدان می‌انجامد که الله متعال بصورت کلی و جزئی، دانا به همه چیز است و مقادیر مخلوقات را تا روز قیامت بر اساس علم مطلق خود در لوح المحفوظ نوشته است و اینکه همه‌ی مخلوقات جز بوسیله مشیت و خلقت الله پدید نمی‌آیند.